آشنایی با ترام (کوچک اما اساسی)
ترام یکی از اساسی ترین مقولات چاپی و کوچک ترین جزء یک کار چاپی است، همان نقاط ریزی که روی فیلم، زینک و یا سطح چاپی قرار می گیرند و شدت و تراکم آن ها است که سایه روشن های تصویر را شکل می‌دهد.
شکل ترام متناسب با روش چاپ، نوع کاغذ و شرایط چاپ تغییر می‌کند و انتخاب درست مقتضیات آن است که کیفیت یک کار چاپی را تضمین می‌کند. ترام با این تفاسیر در هر یک از چاپ‌های افست، فلکسو، هلیو و سیلک اسکرین ویژگی‌های متفاوتی دارد.
شناخت ترام، شکل، زاویه و انواع آن به یک گرافیست و یا ناظر چاپ در رسیدن به یک محصول باکیفیت چاپی کمک شایانی می‌کند. این مقاله در پی معرفی کامل ترام است تا شما با آشنایی بهتر نسبت به آن بتوانید این نکته‌ی ریز اما اساسی و تأثیرگذار را در کانون توجه کار خود قرار دهید.
ترام
نقطه های ریزی که روی فیلم لیتوگرافی، زینک یا سطح چاپ‌شده ایجاد می‌شوند و از تراکم یا شدت آن ها، سایه روشن های تصویر شکل می‌گیرد را ترام می‌گویند. ترام عنصری حیاتی در انواع و اقسام چاپ محسوب می‌شود. در واقع هر جا که قصد ثبت تصویر یا نوشته‌ای را به شکل رنگی یا تن‌های خاکستری دارید، وجود ترام الزامی است (البته این در مورد کارهای تن پلات یا به‌عبارت‌دیگر کارهایی که چاپ آن ها یک دست است، صادق نیست). تا هم‌نشینی رنگ‌های اصلی CMYK به درستی کار خود را انجام دهند. ترام درواقع کوچک‌ترین جزء یک کار چاپی است.
ترام AM)Ampletude Modulation) یا ترام متعارف (Conventional Screen)
ترام AM یا متعارف، یک دسته از ترام ها است که معمول بوده و زیربنای چاپ به شیوه‌های مختلف محسوب می‌شود. این ترام دارای این خصوصیت است که فاصله مرکز ترام یا نقاط از هم یکی است و در جاهایی از تصاویر که کم‌رنگ‌تر دیده می‌شود، اندازه ترام تغییر کرده و کوچک‌تر شده است. بنابراین در یک تصویر تک‌رنگ که سایه‌روشن‌هایی نیز دارد، فاصله ترام‌ها یا نقاط از هم یکی است و در جاهایی که تصویر تیره یا روشن‌تر می‌شود، اندازه ترام بزرگ‌تر یا کوچک‌تر می‌شود.
شکل ترام (Screen Shape)
تجربه نشان داده شکل ترام نکته‌ای است که کمتر به آن توجه می‌شود. طراحان، کار اسکن تصاویر خود را انجام داده و عکس را در طرح خود می‌گنجانند و سپس کار نهایی را آماده کرده و به لیتوگرافی تحویل می‌دهند. دراین‌بین ممکن است فیلم و به دنبال آن زینک موردنظر را نیز کنترل کنند اما تقریباً هیچ‌گاه شکل ترام را برای لیتوگرافی مشخص نمی‌کنند. البته لیتوگرافان حرفه‌ای می‌دانند که شکل ترام را بر اساس نوع چاپ و نوع کار چگونه انتخاب کنند، اما این نکته‌ای است که طراحان و ناظران چاپ نیز بایستی از آن آگاهی داشته باشند.
اشکال مختلف ترام با تنوع بسیار، مثلاً دایره، بیضی، مربع، لوزی، لانه‌زنبوری، فانتزی و غیره وجود دارد، اما باید توجه داشت که همه‌ی آن‌ها برای هر کار چاپی مناسب نیستند. به‌طور مثال در کار چاپ افست، معمولاً از ترام مربع استفاده می‌شود. چراکه به دلایل بصری، این ترام واضح‌تر دیده می‌شود و در چاپ افست مناسب‌ترین است. اما ترام بیضی در محدوده Midtone لطافت و ظرافت خاصی به تصویر می‌دهد. بنابراین شاید مناسب باشد که برای چاپ تصاویر و چهره و نقاشی‌های ظریف از ترام بیضی استفاده کرد. ترام‌های دیگر معمولاً در چاپ هلیوگراور و دیگر انواع چاپ کاربرد دارند.
وقتی به ترام‌های چاپ افست روی زینک دقت کنید متوجه خواهید شد که در نقاط تیره، ترام‌ها درشت‌تر شده و در نقاط روشن، ترام ریزتر است. اما در چاپ هلیوگراور اندازه حرام‌ها در همه جای سیلندر هلیو یکی است و تاریک و روشنی طرح با تغییر در میزان گودی ترام‌ها ایجاد می‌شود. بنابراین درمی‌یابیم که شکل ترام در چاپ‌های گوناگون، متفاوت است. مثلاً همان‌طور که اشاره شد در چاپ افست معمولاً از ترام به شکل مربع، دایره و بیضی استفاده می‌شود درحالی‌که در چاپ گود (هلیوگراور) ترام هایی به شکل آجری و لانه‌زنبوری مورداستفاده قرار می‌گیرد.
زاویه ترام (Screen Angle)
در چاپ برای اینکه رنگ‌ها درست روی‌هم قرارگرفته و یک کار رنگی را درست نمایش دهند، بایستی ترام‌گذاری صورت بگیرد. ترام‌ها باید در زوایای مختلفی نسبت به هم قرار بگیرند تا یک کار چاپی خوب نتیجه شود.
همان‌طور که می دانید یک کار رنگی با چهار رنگ CMYK در چاپ ساخته می شود اما چنانچه زاویه ترام هر چهار رنگ CMYK یکی باشد، آنچه دیده می شود، نقشی تیره و تار و نامشخص است که از زیبایی کاملی برخوردار نیست. درست به همین دلیل است که زوایای مختلف ترام ایجادشده تا هم نشینی رنگ های CMYK به درستی صورت گرفته و چاپ زیبایی از یک کار به بار بنشیند.
قبل از آن که به زوایای استاندارد رنگ های CMYK بپردازیم، چند نکته قابل ذکر است. نکته اول این که ازنظر بصری و بر اساس اعصاب بینایی زاویه ۴۵ درجه کمترین دید و ۹۰ یا صفر درجه بیشترین زاویه دید را به ما می دهد. مثلاً لوزی به دلیل اینکه قطرهای آن زاویه ۹۰ درجه با هم می‌سازند نسبت به مربع که قطرهای آن زاویه ۴۵ درجه می‌سازند، بهتر و زودتر دیده می شود. از طرف دیگر چنانچه اختلاف زاویه دو ترام مختلف کمتر از ۳۰ درجه باشد، حالتی خاص در چاپ پدید می آید که به آن پیچازی می گویند.
رعایت نکردن چرخش ترام در هنگام عکاسی کار رنگی و یا توجه نکردن به اینکه تصویر خود یک کار چاپ شده است و ترام خود را دارد. در این وضعیت لطافت کار رنگی از بین رفته و پیچش های متعددی در کار چاپی دیده می‌شود. بنابراین در اینجا بایستی این دو نکته را مدنظر داشت و بر اساس این اطلاعات باید زاویه ترام مناسب را به هرکدام از رنگ های CMYK اختصاص داد. بر اساس دانسیته های فوق زوایای ترام استاندارد برای چاپ افست و بسیاری از انواع دیگر چاپ به صورت 15C= 75M= 0Y= 45K= در نظر گرفته‌شده است.
دقت در زاویه دادن به ترام ها حائز اهمیت است. رنگ مشکی یا K به دلیل اینکه بیشتر از همه رنگ ها قابل دیدن است در زاویه ۴۵ درجه که کمتر به چشم می آید، قرار داده‌شده و رنگ زرد که کم رنگ ترین رنگ CMYK است در زاویه صفر یا ۹۰ درجه که بیشتر به چشم می‌آید، قرار می‌گیرد. این نوع زاویه ترام باعث می‌شود که مسئله حداقل اختلاف زاویه دو ترام CMYK که ۳۰ درجه است رعایت شود. در این معادله تنها رنگ زرد است که با دو رنگ C و M اختلاف ۱۵ درجه‌ای یعنی کمتر از ۳۰ درجه دارد که البته به دلیل کم رنگ بودن رنگ زرد مسئله پیچازی پیش نمی آید.
گاهی برای انواع دیگر چاپ زاویه ترام‌ها را کمی تغییر می دهند تا حالت مناسب تری برای آن نوع چاپ ایجاد شود. مثلاً در چاپ افست رول، گاهی به شکل 75C= 45M= 0Y= 15K= تغییر می کند.
اکنون با دانستن این اطلاعات به نکات جالب توجه دیگری دست می یابید. باید در یک کار چاپی که در آن دو یا سه رنگ به شکل تفکیکی چاپ می شوند، در انتخاب رنگ ها و زوایای ترام، دقت لازم را داشته باشید. مثلاً از زینک زرد برای چاپ رنگ تیره به همراه رنگ های تیره دیگر استفاده نکنید زیرا احتمال پیچازی وجود خواهد داشت. البته این مسئله در حالتی است که رنگ های تفکیکی در جایی با هم به شکل ترام ترکیب شوند و اگرنه چنانچه در همه جای کار چاپی، رنگ‌ها به شکل تفکیکی و مجزا چاپ شوند، اشکالی ایجاد نخواهد شد.
دقت ترام (Screen Ruling یا Screen Resolution)
دقت ترام همان ریزی و درشتی است که برحسب خط در سانتی متر Lpc یا خط بر اینچ Lines per inch) Lpi) بیان می‌شود. هر چه lpi بیشتر باشد ترام ریزتر است یعنی تعداد خط بیشتری در یک اینچ جا می گیرد و هر چه lpi کمتر باشد ترام درشت تر است. کنترل و کار با ترام های درشت تر، ساده تر است. اما جزئیات در چاپ با ترام‌های درشت تر دیده نمی شود. برای چاپ های مختلف، اندازه ترام متفاوت است. در چاپ افست معمولاً از ۱۵۰ lpi تا ۲۰۰ lpi چاپ صورت می گیرد اما میزان انتخاب اندازه ترام به موارد متعددی بستگی دارد.
نوع ماشین چاپ، کاغذ مورد استفاده، مرکب چاپ و عوامل بسیار دیگر در این امر (انتخاب اندازه) دخیل هستند، بنابراین بالا رفتن lpi با وجود آنکه دقت کار را بیشتر می کند اما گاهی به دلیل ناتوانی ماشین چاپ یا نوع کاغذ، دقت لازم انتقال نمی یابد. بنابراین انتخاب مناسب اندازه ترام، به کار چاپی لطافت لازم را خواهد داد.
بسته به کار شما و نوع کاغذی که جهت چاپ استفاده می کنید و میزان جذب رنگ در آن، اندازه ترام متفاوت است. مثلاً در چاپ سیلک چون دقت کار پایین است و شیوه چاپ با وسایلی است که دقت زینک را ندارند، ترام جهت خروجی فیلم، درشت انتخاب می شود. مثلاً ۱۲۰ lpi یا به‌عبارت دیگر ۱۲۰ خط در اینچ انتخاب می شود تا کیفیت نهایی مورد قبولی به دست بیاید.
در زیر جدولی ارائه می شود که حدود اندازه ترام را بر اساس نوع چاپ و کاغذ مورد استفاده نشان می‌دهد:
چاقی ترام
چاقی ترام یا افزایش سایز نقطه از مشکلاتی است که برخی اوقات در چاپ اتفاق می افتد. علت این امر بیشتر پخش شدن مرکب هنگام برخورد با سطح چاپ است که در این مورد می توان عوامل مختلفی را در چاقی دخیل دانست.لاستیک افست، ماشین چاپ مرکب و یا حتی کاغذ مصرفی می توانند عامل بروز این مشکل باشند. در موارد نادری ممکن است که مشکل از طرح اولیه باشد که در این صورت می توان با کوچک کردن سایز نقطه بر روی فایل فرآیند را کنترل کرد. با تمام تفاسیر می توان چاقی ترام را یک مشکل شایع دانست که باید در مراحل طراحی، لیتوگرافی و چاپ به آن توجه کرد.
تشخیص ترام و خصوصیات آن
شما می‌توانید با یک ذره‌بین چاپ (لوپ) از دنیای ترام لذت ببرید. لوپ خود را روی یک کار چهار رنگ بگذارید. آنچه مشاهده می‌کنید یا یک سطح کامل پر از رنگ است که تن پلات می‌گویند یا اینکه از نقاط رنگی فراوانی تشکیل‌شده که با زوایای مختلف در کنار یکدیگر قرارگرفته‌اند و بین آن‌ها سفید است. در چنین وضعیتی نقاط رنگی سایان، مژنتا، زرد و مشکی (CMYK) را خواهید دید و همین وضعیت باعث ایجاد جلوه زیبای تصاویر می‌شود.
در یک کار چهار رنگ اگر همه‌چیز درست باشد، ترام ها به‌گونه‌ای در کنار یکدیگر می نشینند که تشکیل یک گل را می دهند. در بهترین حالت و صحیح‌ترین وضعیت قرارگیری ترام ها، این گل منظم و کامل است اما اگر در هر یک از رنگ‌ها جا به جایی رخ دهد زیبایی و نظم گل از بین می رود. بنابراین چنانچه کاری را بعد از برش ملاحظه می کنید از شکل گل ترام می‌توان در مورد کیفیت چاپ آن نظر داد.
اکنون روشی را برای تشخیص درصد ترام با هم مرور می کنیم. به حاشیه کناری یک سند چاپ شده دقت کنید، همان جایی که ترام رنگ های مختلف را قرار داده اید. وقتی که لوپ خود را روی این ترام ها حرکت می دهید به ترامی می رسید که شطرنجی کامل است. دقت کنید که این وضعیت ترام ۵۰٪ را نشان می دهد. بنابراین چنانچه ترام رنگ به خصوصی را مشاهده کردید که از وضعیت شطرنجی پرتر بود، می توانید درصد آن را با توجه به ۵۰٪ (حالت شطرنجی) و اندازه ترام روی کار تشخیص دهید. هر چه بیشتر تمرین کنید دقت تشخیص شما بالاتر خواهد رفت.
بنابراین، با قرار دادن لوپ روی هر قسمت کار با تفکیک چشمی رنگ های CMYK و بررسی جداگانه آن ها به‌راحتی، اما با تمرین زیاد می توانید درصد رنگ هایی که در قسمت های مختلف یک کار چهار رنگ چاپ شده است تشخیص داده و با کنترل کل ترام، کیفیت چاپ را بررسی نمایید.
ترام نوع سوزنی (Frequency Modulation)
ترام نوع سوزنی (FM) اخیراً ابداع شده و به خاطر اینکه بیشتر در چاپ تصاویر کاربرد دارد به ترام عکس هم معروف است. این نوع آن بسیار دقیق تر از ترام AM است و جزئیات تصاویر را به‌خوبی نمایان می کند. تفاوت عمده دو ترام AM و FM در این است که فاصله ترام ها در نوع AM یکی است، درحالی که ترام های نوع FM بسیار ریز بوده و فاصله آن ها از هم متغیر است.
